Stowarzyszenie na rzecz kultury i animacji ALT

Alucard

W Kraju Kwitnącej Wiśni tradycyjnym materiałem budowlanym było drewno. Za sprawą odkryć archeologicznych wczesnych osad z okresu kultur Jōmon (Sannai maruyama w regionie Tohoku) oraz Yayoi (Harunotsuji, Yoshinogari na Kiusiu), a także wydobytych z kurhanów, pochodzących z późniejszego okresu Kofun terakotowych modeli haniwa (IV–V w.), możliwym stało się zrekonstruowanie najdawniejszych przykładów przed buddyjskiej architektury Wysp Japońskich podobnej do ówczesnych jej innych kultur z rejonu Azji Południowo-Wschodniej i Oceanii.Owe charakteryzujące się prostotą kształtu i konstrukcji chaty oraz zabudowania gospodarskie występowały jako jamowe, naziemne oraz na palach. Pierwszy typ stanowił zagłębioną na ok. metr ziemiankę (tateana jukyo) budowaną na planie koła, elipsy, prostokąta względnie kwadratu z zaokrąglonymi narożami, przykrytą często sięgającym ziemi siodłowym, krytym strzechą dachem w postaci słomy, kory, sitowia lub trawy oraz centralnie położonym otwartym paleniskiem (jiro).

Pod koniec okresu Kofun, aż po większość okresu Heian powstawały naziemne domy (heichi jukyu) ze ścianami w postaci bali na planie prostokąta, z podłogami ziemnymi, bądź wyłożonymi płytami kamiennymi oraz przetrwałym do czasów współczesnych zagłębieniem paleniskowym (irori). Na palach wznoszono przede wszystkim spichlerze (kura), których uniesione podłogi łączyły z podłożem wykonane częstokroć z jednego kawałka drewna kilkustopniowe schody. Taki typ naturalnego budownictwa stał się wzorem dla architektury pierwszych szintoistycznych świątyń z Wielkim Chramem Ise na czele, którego wyniosłą, surową formę, podkreśla kryty strzechą dach oraz skrzyżowane ponad kalenicą skrajne krokwie (chigi). Inne jak chram Izumo Taisha naśladowały styl domostw naczelników szczepu. Obowiązkową cechę wszystkich chramów shintō stanowi brama torii, której najsłynniejszym przykładem jest ta z Chramu Itsukushima.

Okres Kofun charakteryzował się wznoszeniem w kształcie dziurki od klucza, różnej wielkości kurhanów, od których przyjęto jego nazwę, a największym pośród nich jest Daisen Kofun w mieście Sakai. Wraz z nadejściem buddyzmu rzemieślnicy z Korei zaszczepili czysto chiński styl (karaya) wielkich świątyń (tera), tak jak w pochodzącym z okresu Asuka (607 r.) kompleksie Hōryū-ji nieopodal Nary zawierającym najstarsze drewniane budynki świata. Owy wzór (garan) całej sakralnej architektury, składał się z kilku usytuowanych na kamiennych fundamentach i cokołach, w ramach prostokątnego planu obiektów, wykonanych w konstrukcji słupowo-belkowej, której elementy jak. np kapitele (dougong) rzeźbiono i dekorowano okuciami, często pokrywając je jaskrawą cynobrową farbą, a ściany bielonym tynkiem. Dachy, najczęściej półszczytowe (irimoya) kryte były gontami, ceramicznymi dachówkami bądź metalowymi płytkami, przy czym okapy były uniesione elegancko w górę. Zespół garan to: otaczające dziedziniec krużganki (kairo), brama (mon), główny tzw. złoty pawilon (kondo, hondo lub amidado), audytorium (kodo), skarbiec (kyōzō), dom dzwonów (shorō), mnisze cele (dzobo) oraz skrywająca relikwie pagoda (to). Odporna sejsmicznie, a wywodząca się od indyjskiej stupy japońska pagoda z kwadratowym rzutem była trzy lub stosownie do koncepcji pięciu żywiołów pięciopoziomowa z typowym dla niej dekorowanym masztem (sorin). Z uwagi na topografię terenu Japończycy zmodyfikowali symetryczny chiński wzór tworząc rodzimy styl wayo, z charakterystycznym łukowym szczytem karahafu, ornamentem onigawara, oknem katōmado czy flizą shibi, a także styl Wielkiego Buddy (daibutsuyo), którego najznamienitszym przykładem pozostaje największy drewniany budynek globu – świątynia Tōdai-ji w Narze.

Chińska architektura wywarła również wpływ na wygląd arystokratycznych siedzib oraz cesarskich pałaców, jak w nieistniejącym już Pałacu Heijō w Narze. Natomiast ujmujący lekkością Pawilon Feniksa świątyni Byōdō-in w Uji reprezentuje powstały w okresie Heian dworski styl shinden, który charakteryzował się rozległą zabudową parterowych, stojących na niskich palach (engawa) pawilonów połączonych krużgankami (zashiki) tak, że jej całość przenikała się z okalającym ją ogrodem. Tak wyewoluował tradycyjny, lekki i przestronny japoński dom, powstały z myślą o kontakcie ze światem zewnętrznym, z charakterystycznymi po dziś dzień elementami, takimi jak: żaluzjowe okna, przesłony sudare, przesuwne drzwi i ścianki fusuma czy parawany pozwalające elastycznie kształtować przestrzeń wnętrza. Równocześnie wyłoniło się nierzadko nawet dwu lub trzypiętrowe, określane wspólnym mianem minka budownictwo plebejskie, w tym nawiązujące do pierwotnych chat wiejskie nōka (np. wieś Shirakawa w pref. Gifu) oraz mieszczańskie machiya (np. dzielnica Gion w Kioto). Dla okresu Edo typowymi były parterowe, budowane na planie litery L wiejskie domy chiiori.

W XV w. ceremonia herbaciana oraz idee zen ukształtowały minimalistyczne wnętrze pawilonu herbacianego w nowym operującym grą światła i ceni stylu shoin, będącym podstawą typowego do czasów obecnych japońskiego pomieszczenia (washitsu), a za którego koronne przykłady uchodzą te z Zamku Nijō oraz Cesarskiej Willi Katsura w Kioto, gdzie znajduje się też Złoty Pawilon – jedna z ikon architektury kraju. Wówczas to utrwaliło się pokrywanie podłóg posiadającymi modułowe wymiary matami tatami z sitowia, a oprócz starych fusuma pojawiły się lżejsze shoji tj. skratowane przepierzenia z półprzeźroczystego papieru. Ponadto we wnętrzu wydzielano charakterystyczną wnękę – alkowę (tokonoma), do eksponowania w niej kompozycji roślinnych oraz zwojów kaligrafii czy malarstwa. W wykonywanym bez użycia gwoździ i im podobnych łączników tradycyjnym budownictwie rolę tę pełniły wyrafinowane połączenia ciesielskie, a odpowiedzialnymi za całość twórcami byli rzemieślnicy daiku.

Służąca kontemplacji i dziś szeroko praktykowana sztuka ogrodowa przybyła pod wpływem buddyzmu w VI w. z Chin, a na jej podstawie Japończycy wykształcili własne asymetryczne style, z których zasadnicze to: imitujący górski krajobraz – tsukiyama, kamienny karesansui i otaczający pawilon herbaciany chaniwa. Będący często ich połączeniem, wymagający przemyślnego zaprojektowania ogród japoński to przede wszystkim miniaturowe, przydomowe tsuboniwa z charakterystycznymi elementami jak np. kamienna latarnia toro. Do najsłynniejszych zaś należą: Kōraku-en w Okayamie, Kenroku-en w Kanazawie oraz przyświątynny Ryoan-ji w Kioto.

Obfitujący w wojnę XVI w. zapoczątkował wznoszenie rozmaicie usytuowanych obronnych zamków daimyō, z otaczającą je fosą, wysokimi kamiennymi murami i cokołami oraz usytuowanymi nań ozdobnymi wielopiętrowymi wzorem pagód donżonami (tenshu), celem podkreślenia prestiżu właścicieli, a z których najznamienitszym pozostał Zamkiem Himeji.

Pod koniec XIX w. na fali modernizacji epoki Meiji do Japonii zawitała europejska tradycja architektoniczna, która znalazła zastosowanie przede wszystkim w budownictwie użyteczności publicznej. Dominował wtenczas neogotycki styl wiktoriański zaszczepiony przez angielskiego architekta Josiaha Condera (1852-1820) i jego uczniów na czele z Kingo Tatsuno (1854-1919) oraz eklektyczny japońsko-europejski styl giyōfū. Po II wojnie światowej odbudowa kraju z jej zniszczeń dała bodziec do tworzenia nowoczesnej, opartej na betonie, stali i szkle architektury modernistycznej przybierającej czasami, jak w przypadku metabolizmu skrajnie odważną postać. Wśród odnoszących międzynarodowe sukcesy architektów obecni są laureaci prestiżowej Nagrody Pritzkera: Tange Kenzō (1913-2005), Maki Fumihiko (1928) oraz Andō Tadao (1941), którzy często w nowoczesnej formie z powodzeniem nawiązują do tradycyjnych elementów japońskiej architektury.